درباره زنگ ورزش که نقش کلیدی در سلامت و آینده دانش آموزان دارد | زنگ ورزش اجباری اما غیرجدی
سبک زندگی‌ها تغییر کرده، فضا‌های زندگی کوچک شده است و دانش‌آموزان هم کم‌تحرک شده‌اند، اما زنگ ورزش، همچنان بی‌رمق‌ترین زنگ مدرسه است و اجرای طرح‌های مختلف هم، دردی را دوا نکرده است.
به گزارش شهرآرانیوز؛ همه‌چیز از وایرال شدن یک کلیپ در فضای مجازی شروع شد. نمایش زنگ پرنشاط ورزشی در یکی از مدارس دخترانه برای کاربران، عجیب‌وغریب به نظر می‌آمد؛ چون خیلی‌ها «ورزش» را درسی جدی نمی‌دانند. سبک زندگی‌ها تغییر کرده، فضا‌های زندگی کوچک شده است و دانش‌آموزان هم کم‌تحرک شده‌اند، اما زنگ ورزش، همچنان بی‌رمق‌ترین زنگ مدرسه است و اجرای طرح‌های مختلف هم، دردی را دوا نکرده است. اختصاص روزی در تقویم ملی به نام «ورزش و تربیت‌بدنی» را بهانه کردیم برای نگاهی چندجانبه به زنگ ورزش.
قانون صدساله
واژه ورزش که از دیرباز معنای تمرین و ممارست می‌دهد، به هنگام تصویب «قانون ورزش اجباری در مدارس» در ۱۶شهریور۱۳۰۶ شمسی به طور رسمی وارد قاموس واژگان دولتی ایران شد، آن هم درحالی که زیرساخت‌ها و امکانات لازم برای اجرای آن وجود نداشت. گفته می‌شود کمبود معلم متخصص، بزرگ‌ترین چالش آن روزگار بوده و بعد از قریب به صد سال این چالش همچنان برطرف نشده است.
براساس آنچه در کتاب‌های تاریخ آمده است، در آن زمان هدف از درس ورزش، آشنایی دانش آموزان با تاریخچه و اصطلاحات بازی‌ها بود، نه الزاما تمرین فوتبال و والیبال و.... بازهم نقل است که برای اجرای این قانون، از همان سال در مدارس کشور، وسایل بارفیکس نصب شد. دویدن، شنا کردن، قدم آهسته و رژه رفتن نیز در شمار برنامه‌های دروس ورزش مدارس جای گرفت.
بی توجهی به زنگ ورزش، موضوع تازه و جدیدی نیست؛ سال‌های طولانی است که این ساعت آموزشی در برخی مدارس، بدون برنامه و معلم مخصوص سپری می‌شود. دانش آموزان در حیاط مدرسه فقط بازی‌های دلخواهشان را دنبال می‌کنند؛ تازه آن هم به شرط اینکه هوا آلوده یا سرد نباشد.
روایت خانواده‌ها
«معلم ورزش مدرسه فرزند من، قرار است تا سال دیگر بازنشسته شود؛ یک آدم به شدت بی حال و بی‌انرژی. خیلی حوصله کند، صندلی بگذارد و گوشه‌ای بنشیند و بازی بچه‌ها را از دور تماشا کند.» این جملات را مادر یک دختر کلاس ششمی می‌گوید.
دیگری این طور نقل می‌کند: ورزش مدارس پسرانه در توپ و تور خلاصه شده است. تازه مدرسه پسر من، همان توپ را هم به تعداد دانش آموزان برای بازی کردن ندارند و والدین، پول روی هم گذاشتند و چند توپ خریدند.
یکی هم از هزینه کلاس‌های ورزشی در مدارس غیردولتی، گلایه دارد که والدین باید تأمینش کنند: «دخترم در پایه ششم است و برای هر جلسه شنا که از طرف مدرسه برده می‌شود، کلی باید هزینه کنیم. رفت وآمد و هزینه ورود به استخر، مربی و.... من همین یک دختر را دارم. برخی خانواده ها که چند فرزند دانش آموز دارند، بضاعت مالی شان به این چیز‌ها نمی‌رسد.»
شناسایی دختران بااستعداد در زنگ ورزش
برخی فعالان حوزه آموزشی معتقدند مدارس، از ظرفیت‌های ویژه برای شناسایی استعداد‌های ورزشی در محدوده پیرامونی خود برخوردار هستند و نباید از آن غافل بود.
اکرم خادم دوست، مدیر یک مدرسه دخترانه، بوده که به تازگی بازنشسته شده است و حساسیت خاصی روی مسئله استعدادشناسی دارد. او معتقد است جمعیت هدف برای شناسایی استعداد‌ها نباید فقط متمرکز بر پسران باشد و روی توانمندی دختران هم در سطح کلان باید حساب باز کرد.
او می‌گوید: ایجاد فضای مطلوب ورزشی برای هر مدرسه در کوتاه مدت، اتفاق نمی‌افتد. وزارت ورزش باید به عنوان سرمایه گذار ملی، به این ظرفیت امید ببندد و ارتقای فعالیت‌های ورزشی دختران را در اولویت قرار دهد؛ چراکه کم تحرکی و فقر حرکتی در این دانش آموزان، جدی‌تر است.
خادم دوست معتقد است: یک بخش از سیاست مسئولانی که برای جوانی جمعیت برنامه ریزی می‌کنند، باید در راستای اهمیت دادن برای رشد نسل شاداب و پویا باشد.
البته این اتفاق نیاز به فرهنگ سازی دارد. اما به بینش مدیر هر مدرسه برای اداره آن فضای آموزشی برمی گردد. من خودم معتقدم برای داشتن یک کلاس شاداب و سالم، باید معلم باحوصله و متخصص داشت و در انتخاب معلم تربیت بدنی وسواس دارم. اما متأسفانه اتفاقی که در برخی مدارس می‌افتد، این است که معمولا برای زنگ ورزش، یک معلم با سابقه کاری بیست سال به بالا را انتخاب می‌کنند که فقط نقش نظاره گر زمین بازی بچه‌ها را دارد، درحالی که معلم ورزش باید شیوه‌های حرکتی را بلد باشد و مهم‌تر از همه انگیزه داشته باشد.
ورزش؛ حربهای برای مقابله با ناهنجاری‌ها
سیدمحمد کمالی مقدم هم بازنشسته است. سال‌ها مدیریت دبیرستان پسرانه در مقطع اول را عهده دار بوده و معتقد است پرداختن به حواشی ورزش در مدارس، اصل ورزش کردن را به فراموشی سپرده است، درحالی که احیای ورزش برای مقابله با ناهنجاری، مهم‌ترین حربه است. چندبار این حرف را تکرار می‌کند که: یقین بدانید اگر ورزش در مدارس احیا شود، ناهنجاری‌ها کنترل خواهد شد.
کمالی مقدم ادامه می‌دهد: من تجربه فعالیت در مدارس کم برخوردار را دارم و به مشکلات آن واقف هستم. با توجه به تراکم دانش آموزی در فضای شهری، فضای مناسب و استاندارد برای آن‌ها نیست. عمدتا زنگ ورزش مفهومی ندارد، درحالی که زنگ ورزش یک زنگ پایه است و نباید به عنوان مکمل برای درس‌های دیگر درنظر گرفته شود.
او می‌گوید: کمبود امکانات و نبود فضای موردنیاز و مطلوب ورزشی همیشه بوده است. درکنار آن کمبود نیروی انسانی مسلط و مرتبط با ورزش هم مشهود است و وظیفه اداره کنندگان آن مجموعه آموزشی است که با طرح‌های خلاقانه این مشکل را حل کنند. البته یک مشکل مهم دیگر هم هست؛ به نظر می‌رسد محوری‌ترین فعالیت ورزشی در مدارس پسرانه، فوتبال است.
طبیعی است به خاطر تبلیغات زیادی که شده است، رشته‌ای پرطرفدار و مخاطب باشد. به همین خاطر و برای اصلاح این رویه در مدرسه‌ای که خودم مدیریت آن را برعهده داشتم، یک امتیاز ویژه برای کسانی گذاشتم که در رشته‌های مختلف توانمند بودند و رتبه داشتند و به این شکل به نمره تربیت بدنی آن‌ها اضافه می‌شد.
والدین هم مقصرند
گرچه به ادعای برخی خانواده‌ها در سال‌های اخیر نگرش به مقوله ورزش کمی اصلاح شده است، همچنان در روی یک پاشنه می‌چرخد.
ابراهیم مقدسیان، کارشناس مسئول پسران اداره تربیت بدنی استان، می‌گوید: جدی گرفتن زنگ ورزش، نیاز به تغییر نگرش در خانواده ها، بهبود زیرساخت‌ها و تکمیل تجهیزات دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل بی توجهی به زنگ ورزش، نگرش والدین به آموزش در مدارس است. آن‌ها به طور معمول انتظار دارند مدارس روی دروس نظری تمرکز کنند. این موضوع نمایانگر این است که آن‌ها هم از اهمیت فعالیت‌های بدنی آگاهی ندارند؛ اینکه مهم‌ترین زمان شکل گیری ساختار و فرم بدن و همچنین یادگیری مهارت‌های پایه مانند دویدن و پریدن، از شش سالگی تا نه سالگی است.
به گفته او، بیشتر والدین خواستار هستند که مدیران ارشد مجموعه آموزشی بر دروس نظری تمرکز بیشتری کنند و این کاهش تقاضا برای زنگ ورزش در برنامه ریزی‌های آن‌ها تأثیرگذار است. البته طرح‌های اجباری برای مدارس، از پایه چهارم برنامه ریزی شده است. سال گذشته طرح شنا برای همه دانش آموزان پایه ششم تحصیلی، اجباری بود و تمام استخر‌های نواحی برای استفاده رایگان در اختیار آموزش وپرورش قرار گرفت. طرح طناب زنی برای پایه چهارم، تنیس روی میز برای پایه پنجم و دوومیدانی برای پایه ششم اجباری شده است و فوتسال را همه مدارس می‌توانند اجرا کنند. اما ورزش مدارس همت، پشتکار و امکانات می‌خواهد و صرف اجباری شدن یک طرح، کافی نیست.
مقدسیان از اجرای طرح المپیاد ورزشی در مدارس حرف می‌زند که به منظور تقویت روحیه و ارتقای سلامت دانش آموزان اجرایی می‌شود و می‌گوید: این المپیاد‌ها به صورت تقسیم بندی شده برای گروه‌های سنی مختلف و براساس مهارت ها، طراحی شده است و شامل برگزاری رقابت‌های خانوادگی و فضا‌هایی برای پدر و پسر و مادر و دختر هم می‌شود و هدف این است که دانش آموزان را برای ورزش کردن تشویق کند.
کمبود ۱۵۰۰معلم تربیت بدنی
معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی معتقد است: زنگ تربیت بدنی باید نقش واکسن حرکتی را ایفا کند، آن هم در شرایطی که بچه‌های نسل امروز ساعت‌های طولانی پشت میز، پای گوشی، تبلت و سیستم می‌نشینند و تحرکی ندارند.
محسن قطبی می‌گوید: در عصر امروز، دویدن و بازی‌های خیابانی و میدانی جای خود را به بازی‌های دیجیتالی داده و این کم تحرکی منجر به اختلالات قامتی نظیر قوز، سر به جلو، افتادگی شانه، گودی کمر و پشت گرد شده است. علاوه بر این، چاقی کودکان یکی از جدی‌ترین بحران‌های سلامت قرن است که اگر مدارس جبران این کم تحرکی را نکنند، در آینده با نسلی مواجه هستیم که از نظر جسمی و روانی، آسیب پذیرتر است.
او هم بخشی از این تقصیر را متوجه والدین می‌داند و می‌گوید: والدین برای ورزش کردن کودک خود اهمیت قائل نمی‌شوند و نهایت تصمیمی که در این زمینه می‌گیرند، ثبت نام و شرکت دادن فرزندشان در کلاس‌های تابستانی و تفریحی است. تازه در همان بازه زمانی هم ترجیح می‌دهند فرزندشان در کلاس‌های آموزشی و مهارتی زبان انگلیسی، موسیقی، کامپیوتر ثبت نام کنند و از کنار ورزش راحت می‌گذرند. آن‌ها نمی‌دانند دوران رشد و بلوغ اسکلتی، مهم‌ترین مرحله شکل گیری قوس‌های ستون فقرات است که باید درست نشستن و راه رفتن را تمرین کرد.
قطبی بیان می‌کند: مدرسه تنها نهادی است که به صورت ساختاری و منظم می‌تواند عادات حرکتی سالم را به مرور و مستمر به دانش آموزان آموزش دهد؛ به خصوص برای آن دسته از دانش آموزانی که ساعات مطالعاتی بیشتری دارند و مجبورند بنشینند. اما برخی مدیران هم آن را به عنوان یک فعالیت تفریحی می‌بینند و معمولا دروس نظری اولویت بیشتری دارد، تا آن حد که در برنامه هفتگی مدارس، امکان حذف شدن درس ورزش برای جبران محتوای بقیه دروس هست.
به اعتقاد او، علت دیگری که این درس جدی گرفته نمی‌شود، این است که گاهی فضای امنی برای ورزش‌های بیرونی نیست. به این‌ها اضافه کنید آلودگی هوا و بارش باران و شرایط نامساعد را. نبود سالن ورزشی و حیاط مناسب و تجهیزات کافی، باعث می‌شود تمرینات و بازی‌ها محدود شود. ترکیب نامتوازن نیروی انسانی به این مشکل دامن می‌زند.
او می‌گوید: بخشی از معلمان تربیت بدنی در آستانه بازنشستگی و تعدادی هم در پست‌های غیرتخصصی اداری، آموزشی و فرهنگی مشغول هستند و این مسئله در دوره اول ابتدایی نمود بیشتری دارد. معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۴هزارو ۱۰۰ معلم تربیت بدنی در استان داریم، اما بر اساس شاخص برنامه هفتم، بیش از ۱۵۰۰معلم تربیت بدنی در مدارس استان کم داریم.
سرانه فضای ورزشی شامل مجموعه‌های آبی، چمن‌های مصنوعی و طبیعی، زمین‌های والیبال ساحلی، سالن‌های ورزشی و زورخانه هاست که سهم هر دانش آموز ۰.۴۱ مترمربع است. او ادامه می‌دهد: در بخش نرم افزاری، برنامه‌هایی مانند برنامه آموزش سالیانه، برنامه ملی مدارس و طرح‌های ارسالی ازسوی وزارت آموزش وپرورش را، همکاران ما در حوزه تربیت بدنی و سلامت، به طور خلاقانه برنامه ریزی و تدوین می‌کنند.
قطبی یادآوری می‌کند: در حال حاضر ورزش در دوره ابتدایی دو زنگ چهل وپنج دقیقه‌ای است و در مقطع متوسطه، زمان آن بیشتر می‌شود. ولی فعالیت‌های ورزشی حداقل سه بار در هفته باید بدن را فعال نگاه دارد، با این حال، طرح‌ها و برنامه‌های متفاوتی برای پایه ابتدایی و سایر مقاطع درنظر گرفته شده است که در دوره ابتدایی شامل آموزش مهارت‌های پایه و تقویت سواد حرکتی دانش آموزان است و در سایر مقاطع، یادگیری و آموزش یک رشته خاص را دربر می‌گیرد.
باید از طرح‌هایی مثل «پهلوان سعید» هم یاد کرد که نرمش صبحگاهی با ضرباهنگ زورخانه‌ای انجام می‌شود و هدف، معرفی ورزش‌های زورخانه است. طرح خرازی هم شامل ورزش همراه با خانواده است. در این طرح، فضای ورزشی برای یک روز خانواده‌ها خالی می‌شود تا پدر درکنار پسر و مادر همراه دختر، یک محیط شاد و پویا را تجربه کنند.
ورزش یک انتخاب یا تفریح نیست
مدیر گروه طب فیزیکی و توان بخشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم نقش بنیادین فعالیت بدنی در موفقیت و سلامت دانش آموزان را یادآوری می‌کند و می‌گوید: با این نگاه، ورزش یک انتخاب یا تفریح نیست.
محمدامین وفایی، گریزی می‌زند به زندگی دیجیتال که فرزندان ما را به سوی کم تحرکی و نشستن‌های طولانی سوق داده است. با این حساب ورزش در دوران رشد، نه تنها یک اقدام پیشگیرانه برای سلامتی جسم است، بلکه به صورت مستقیم، کیفیت عملکرد مغز و توانایی‌های شناختی را تضمین می‌کند. مغز دانش آموزان فعال، به شکل کارآمدتری برای یادگیری آماده است.
وفایی بیان می‌کند: ورزش، مهارت‌های مغزی را تقویت می‌کند که مستقیم در موفقیت تحصیلی نقش دارند. این مهارت‌ها شامل کنترل بازدارنده (حفظ تمرکز و رفع حواس پرتی ها)، انعطاف پذیری شناختی (توانایی تغییر سریع از یک تکلیف به تکلیف دیگر) و حافظه فعال (ظرفیت پردازش اطلاعات هم زمان) هستند که همگی لازمه تمرکز عمیق در کلاس درس و حل مسائل پیچیده‌اند.
او یادآوری می‌کند: بهترین زمان برای ساختن حداکثر تراکم توده استخوانی، دوران بلوغ و نوجوانی است. فعالیت‌هایی مانند دویدن یا پریدن، اسکلت بدن را تقویت می‌کند و ریسک پوکی استخوان در بزرگ سالی را به شدت کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر دوران دانش آموزی، دوره تعیین کننده برای سلامت جسمی آینده است.
فواید فیزیکی ورزش، فراتر از تناسب اندام است و بر ساختن یک «بدن مقاوم» متمرکز می‌شود. علاوه بر این، کلید پیشگیری از بیماری‌های مزمن است. تحرک، حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد و به تنظیم بهتر قندخون کمک می‌کند. این یک سد دفاعی قوی دربرابر شیوع دیابت نوع ۲ و چاقی در سنین پایین است.
وفایی یادآوری می‌کند: فعالیت بدنی منظم، قوی‌ترین داروی طبیعی برای مدیریت استرس، اضطراب و علائم افسردگی است. ورزش به عنوان یک تخلیه کننده هیجانی سالم عمل می‌کند و حال خوب و آرامش روانی دانش آموز را تضمین می‌کند. علاوه بر این، ورزش‌های تیمی و انفرادی، محیطی امن و ساختارمند برای کسب مهارت‌های زندگی فراهم می‌کنند که محتوای آن در هیچ کتاب درسی یافت نمی‌شود. حضور در تیم، آموزش دهنده واقعی مفاهیمی، چون انصاف، احترام به قوانین (اخلاق ورزشی)، پذیرش شکست و نقد سازنده است. دانش آموزان از طریق این تعاملات، مهارت‌های حیاتی برای کار گروهی، رهبری و ارتباط مؤثر را می‌آموزند.
به گفته او، فقر مهارت‌های حرکتی، اعتمادبه نفس دانش آموز را در تعاملات اجتماعی کاهش می‌دهد و به تدریج منجر به یک چرخه معیوب از انزوا، کم تحرکی بیشتر و در نهایت کاهش کلی کیفیت زندگی می‌شود. به همین خاطر، لازم است در برنامه ریزی‌های تحصیلی، جایگاه فعالیت بدنی را از یک «تفریح» به یک «عامل تعیین کننده در توسعه شناختی و جسمی» ارتقا دهیم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
